Stylowe meble: art deco. Jak rozpoznać styl art deco? ENCYKLOPEDIA STYLU
Styl art deco jest dziś niezwykle ceniony, a reprezentujące go stylowe meble i dzieła sztuki osiągają na aukcjach zawrotne ceny. Nic dziwnego. Założenia art deco nie straciły na aktualności, a estetyka tego stylu doskonale łączy w sobie tradycję z nowoczesnością.
Autor: Jean-Pierre Dalbéra, CC-BY-SA 2.0
Wnętrze w stylu art deco – charakterystyczne formy stołu, mebli do siedzenia, elementów dekoracyjnych
Styl art deco nazywany bywa „stylem lat 30.”, choć kształtować się zaczął jeszcze przed wybuchem I wojny światowej, rozkwitał w latach 20., zaś kolejnej dekadzie zaczął być stopniowo wypierany przez mało wdzięczne, funkcjonalistyczne formy z kręgu Bauhausu. Nim to się jednak stało, jako pierwszy styl w dziejach świata podbił dosłownie cały świat, od Nowego Yorku, przez Moskwę, po Szanghaj, Hongkong oraz Tokio, gdzie do dziś oglądać możemy utrzymany w tej stylistyce pałac księcia Asaki.
Art deco: źródła stylu
Art deco zrodziło się z przesytu formami secesji, która w latach 1890-1914 zdołała w radykalny sposób opanować wszystkie dziedziny sztuki czystej, rzemiosła artystycznego oraz rodzącego się właśnie wzornictwa przemysłowego. W tej sytuacji twórcy estetyki art deco świadomie podjęli próbę wykreowania nowego stylu – nie mniej, lecz jeszcze bardziej niż secesja powszechnego.
Syntetyczne, zgeometryzowane i redukcjonistyczne formy stylu art deco stanowiły reakcję na charakterystyczny dla secesji brak dyscypliny przestrzennej i nie zawsze gustowną ornamentację. Paradoksalnie jednak w pewnej mierze styl art deco wyrósł z secesji – lecz nie z francuskiej, znanej jako Art Nouveau, a z austriackiej i szkockiej, dość surowej, operującej linią prostą oraz figurami i bryłami geometrycznymi, nie zaś giętką linią i ornamentem roślinnym.
Więcej: Secesja od Jugendstil do Art Nouveau >>>
Drugim ważnym źródłem stylu art deco były wieczne i cyklicznie powracające w dziejach sztuk pięknych tendencje klasycyzujące; stąd m.in. zwartość bryły oraz elegancja mebli i innych obiektów w stylu art deco, ostentacyjny nieraz szyk zrygoryzowanych kompozycyjnie wnętrz w stylu art deco, a w budownictwie – symetria elewacji i stosowanie (na ogół przestylizowanych) klasycznych porządków architektonicznych.
Trzecim z kolei – niejako przeciwstawnym – źródłem stylu art deco było poszukiwanie nowej estetyki, odpowiadającej epoce powojennego postępu gospodarczego i społecznego, ale wybiegającego w przyszłość. To się udało, dlatego styl art deco – trafnie określany jako klasyczna nowoczesność – również dziś potrafi zadziwić futurystyczną wręcz świeżością form.
Samą zaś nazwę styl art deco (skrót francuskiego arts décoratifs) zaczerpnął od tytułu Międzynarodowej Wystawy Sztuki Dekoracyjnej i Wzornictwa (L'Exposition internationale des Arts décoratifs et industriels modernes) w Paryżu w roku 1925. Wystawa ta zgromadziła najwięcej dzieł sztuki czystej i użytkowej charakterystycznych dla tej estetyki, przypieczętowując globalny triumf nowego stylu.
Stylowe meble i modny maksymalizm. Zobacz inspiracje od Yestersen!
Autor: Happy Barok, materiały prasowe
Dramatyczne formy i ekspresyjne kształty mieszają się z wyrazistymi deseniami i intensywnymi barwami.
Art deco: wyznaczniki stylu
Styl art deco od początku miał się wcielać zarówno w ogólnodostępne, masowe produkty fabryczne o wysmakowanej formie, jak i w kosztowne, luksusowe dzieła artystów i rzemieślników. Uroda przedmiotu nie miała już jednak dominować nad jego funkcją, lecz przeciwnie – z funkcji tej wypływać i ją dopełniać.
W stylistyce art deco zasadniczą rolę odgrywa geometria, dość jednak zróżnicowana. W modzie na równi z kształtem prostokąta są okrąg i prostokąt. Choć więc w stylu art deco dominują formy graniaste o ostrych lub ściętych kantach, to znaczną rolę odgrywają też wyoblenia i rozmaite kształty wyokrąglone – od stolików o okrągłych blatach, przez łukowate biurka, po fotele na planie koła i bębnowe szafki.
Powierzchnie mebli w stylu art deco przeważnie politurowano, uwypuklając dekoracyjny rysunek szlachetnych fornirów krajowych i egzotycznych. W Europie Środkowo-Wschodniej dominowały barwy średniego i ciemnego orzechu oraz ciemnego i czarnego dębu, rzadziej występowały meble jasne – jesionowe czy brzozowe. Na zachodzie (m.in. we Francji i w USA) meble w stylu art deco miewały śmielszą kolorystykę – barwiono je m.in. na czerwono, niebiesko, zielono lub szaro.
Więcej: Fornir, obłóg, okleina - co jest czym? >>>
Kosztowniejsze meble w stylu art deco niekiedy dekorowano złoceniem, barwną laką, intarsją lub inkrustacją (z wykorzystaniem mosiądzu, miedzi, modnego aluminium, kości słoniowej lub masy perłowej), a także płaskorzeźbą. Zarówno intarsja, jak i płaskorzeźba korzystała z repertuaru motywów geometrycznych, kwiatowych – jak zwłaszcza kwiat róży, kosz lub wieniec – oraz zwierzęcych, zawsze w modnej, silnie stylizowanej, kubizującej postaci.
Tego rodzaju motywy zdobnicze pojawiały się także na tkaninach w stylu art deco – występowały tam w powtarzalnych, symetrycznych układach. Same tkaniny zaś miały nasycone, żywe barwy. Dla polskiego art deco charakterystyczne były autentyczne i stylizowane kilimy huculskie, w percepcji epoki atrakcyjne ze względu na abstrakcyjne, geometryczne wzory.
Meble w stylu art deco: charakterystyczne formy
Krzesła, fotele i kanapy w stylu art deco nieraz czerpały ze wzorców klasycyzmu (dyrektoriat, empire, restauracja), nieraz jednak przyjmowały też formy nowe – kubiczne lub wyoblone. Potrzeba komfortu przyniosła rozwój tzw. fotela klubowego. W meblach tapicerowanych w stylu art deco elementy drewniane często kryła tkanina lub skóra.
Charakterystyczne dla stylu art deco są meble do siedzenia i spania (zwłaszcza kanapy, otomany i tapczany) obudowane systemem półek i szafek. Na podobnej zasadzie w tym okresie rodziły się też meble wielofunkcyjne łączące w sobie np. bieliźniarkę, biblioteczkę i kredens, komponowane tak, by raczej uwypuklić niż ukryć tę wielość zadań.
Stoliki w stylu art deco miały blaty okrągłe, owalne, prostokątne lub wielokątne. Często opierały się na jednej, graniastej lub okrągłej nodze, a jeśli na czterech nogach, to w wielu przypadkach spiętych półką lub półkami. Barki w stylu art deco cechują się najbardziej niezwykłymi futurystycznymi kształtami, z kolei toaletki i damskie biureczka – największym wyrafinowaniem i wdziękiem.
Większe meble w stylu art deco, jak szafy, kredensy czy bufety, zamiast na nóżkach – wspierały się często na cokołach.
Polskie art deco
Styl art deco w polskiej sztuce czystej i użytkowej rozwijał się niezwykle bujnie, czego dowodem był m.in. ogromny sukces Polski na wystawie paryskiej 1925 r. Znakomity rzeźbiarz Jan Szczepkowski otrzymał tam Grand Prix za utrzymaną w tej estetyce Kapliczkę Bożego Narodzenia, Zygmunt Kamiński – nagrodę za projekt nowych polskich banknotów, a w ręce innych polskich twórców trafiło łącznie 189 wyróżnień. Na marginesie warto dodać, że ikonami malarstwa złotych czasów art deco na całym świecie są obrazy urodzonej w Warszawie, choć działającej głównie za granicą Tamary Łempickiej. Dla sztuki polskiej ogromne znaczenie miały z kolei prace malarskie Zofii Stryjeńskiej.
Pawilon RP na wspomnianej wystawie miał pokazać – i pokazał – oryginalność sztuki odrodzonej po rozbiorach państwa polskiego, a jednocześnie wskazywał, że jest to kraj niezwykle nowoczesny. Z tego samego powodu art deco urosło w Polsce lat 20. do rangi stylu państwowego. Świadectwem tego są gmachy takie jak budynki Muzeum Narodowego w Warszawie i Banku Gospodarstwa Krajowego oraz siedziby Ministerstwa Komunikacji i Ministerstwa Edukacji.
Szczególną rolę w rozwoju meblarstwa w stylu art deco w Polsce odegrało stowarzyszenie Warsztaty Krakowskiego. W drugiej połowie lat 20. tworzące je artyści już w Warszawie założyli Spółdzielnię Artystów Plastyków „ŁAD”, fundamentalną dla rozwoju polskiego designu w XX wieku.
