Goryczka tropikalna = eksakum pokrewne - Exacum affine

Goryczka tropikalna to bylina z rodziny goryczkowatych (Gentianaceae). Dziko rośnie na jemeńskiej wyspie Sokotra, leżącej na Oceanie Indyjskim, skąd pochodzi.

Zobacz galerię 5 zdjęć

Autor: Konrad Kalbarczyk

Goryczka tropikalna

W wielu krajach o łagodniejszym klimacie goryczka tropikalna może być uprawiana w ogrodach jako bylina, ale w Polsce i innych państwach chłodniejszego klimatu, uprawia się ją jako roślinę doniczkową bądź roślinę jednoroczną do ozdoby tarasów i balkonów.

Goryczka tropikalna rośnie dość szybko, wytwarzając liczne, silnie rozgałęzione, mięsiste, ale dość kruche pędy, gęsto pokryte parami sercowatych, drobnych liści, do 2 cm długości, umieszczonych na krótkich ogonkach liściowych. Górna strona blaszek liściowych jest soczyście zielona i błyszcząca, spodnia – jaśniejsza i matowa. W dolnych odcinkach pędów mogą pojawiać się zaczątki korzeni przybyszowych. Roślina tworzy zwarte, gęste kopuły, dorastające do 30 cm. Pokrój ten jest osiągany stosowaniem przez producentów regulatorów wzrostu, które powodują silne skarlenie i zagęszczenie roślin. Preparaty te działają zwykle nie dłużej niż rok, więc jeśli uda się przetrzymać roślinę dłuższy czas, jej wzrost stanie się silniejszy, a roślina będzie bardziej wybujała, o nieregularnym pokroju i słabszym kolejnym kwitnieniu.

Liczne kwiaty Exacum są drobne, niebieskie, fioletowe bądź białe, o średnicy do 1 cm i delikatnym zapachu. Wyrastają najczęściej pojedynczo, na krótkich szypułkach na szczytach pędów. Są nietrwałe i pozostają na roślinie zaledwie kilka dni, szczególnie gdy roślina stoi w miejscu ciepłym i silnie nasłonecznionym. W chłodniejszym miejscu kwiaty są trwalsze, a ich systematyczne usuwanie po przekwitnięciu zapewnia długie i obfite kwitnienie rośliny.
Goryczka tropikalna najlepiej rośnie w świetle rozproszonym i w półcieniu, dlatego najlepiej postawić ją na parapecie lub w bezpośrednim sąsiedztwie wschodniego lub zachodniego okna, a latem można ją wystawić na zadaszony i lekko ocieniony taras lub balkon. Exacum wymaga stale lekko wilgotnego podłoża, pozostawienie rośliny dłuższy czas bez podlewania powoduje natychmiastowe więdnięcie liści i pędów, a przede wszystkim zamieranie kwiatów i zakończenie kwitnienia. Najlepiej podlewać ją umiarkowanie, niezbyt dużymi dawkami letniej wody, ale dość często – kolejne podlewanie przeprowadzić, gdy wierzchnia warstwa podłoża zaczyna lekko przesychać. Roślina nie znosi jednak zalewania, na które reaguje więdnięciem i infekcjami grzybowymi korzeni, a w efekcie śmiercią. Exacum wymaga też stale wysokiej wilgotności powietrza, ale nie znosi zraszania, ponieważ źle działa to na kwiaty, a dodatkowo, pozostawione na gęstej roślinie krople wody mogą powodować dość szybkie i liczne infekcje grzybowe (m.in. szarą pleśnią), które mogą prowadzić do zamierania całej rośliny. Aby podwyższyć wilgotność powietrza wokół rośliny, należy ustawić doniczkę na podstawce wypełnionej kamykami i wodą, tak by otwory odpływowe w dnie doniczki nie dotykały lustra wody.
Goryczkę tropikalną należy nawozić niewielkimi dawkami płynnych nawozów dla roślin kwitnących, ale bardzo oszczędnie, gdyż roślina nie znosi zbyt wysokiego stężenia soli mineralnych w podłożu. Najbezpieczniejsze jest nawożenie płynnymi preparatami organicznymi na bazie biohumusu. Jeśli traktujemy roślinę jako „jednorazową” i zamierzamy pozbyć się jej po przekwitnięciu, nie trzeba jej w ogóle nawozić. Podłoże do uprawy Exacum powinno być żyzne i próchnicze, ale przepuszczalne (np. uniwersalne podłoże dla roślin doniczkowych z domieszką piasku lub bardzo drobnego żwiru). Gdy korzenie całkowicie wypełnią wnętrze doniczki, a zamierzamy uprawiać ją dłużej niż do przekwitnięcia, roślinę należy przesadzić. Zabieg ten najlepiej wykonać po kwitnieniu.
W uprawie doniczkowej, rzadko udaje się przetrzymać Exacum dłużej niż przez okres kwitnienia, ponieważ w naszych mieszkaniach jest zwykle zbyt wysoka temperatura i zbyt niska wilgotność, która powodują dość szybkie zamieranie rośliny. Dodatkowo, po zakończeniu kwitnienia roślina nie prezentuje się zbyt okazale. Dlatego Exacum jest traktowane jako roślina „jednorazowa” i zwykle wyrzucane po przekwitnięciu. Dodatkowo zakończenie działania regulatorów wzrostu powoduje zniekształcenie rośliny i powoduje, że staje się ona mniej atrakcyjna i słabiej kwitnie. Ci wytrwali, którzy mimo wszystko chcą przezimować roślinę, powinni po kwitnieniu zapewnić im możliwie jak najwidniejsze miejsce w mieszkaniu, ale z temperaturą nie niższą niż 12 st.C i nieprzekraczającą 15 st.C. W takich warunkach roślina ma szanse przetrwać i zakwitnąć ponownie.
Goryczkę tropikalną można rozmnażać wegetatywnie przez sadzonki wierzchołkowe z widocznym zaczątkiem korzeni przybyszowych. Ukorzenia się je w wodzie lub bezpośrednio w podłożu. Takie pędy ukorzeniają się dość łatwo pod warunkiem zapewnienia im temperatury około 21 st.C i wysokiej wilgotności powietrza. Exacum można też rozmnażać generatywnie przez nasiona wysiewane od jesieni do zimy. Aby ułatwić równomierny siew drobniutkich nasion, miesza się je z drobnym piaskiem i taką mieszankę wysiewa do doniczek z podłożem, delikatnie wgniatając ją w wilgotną powierzchnię gleby. Nasiona Exacum kiełkują na świetle, więc nie należy ich przysypywać warstwą gleby. Doniczki z wysianymi nasionami ustawiamy w jasnym miejscu i zapewnia temperaturę 21–24 st.C oraz wysoką wilgotność powietrza i gleby (doniczki można przykryć przezroczystą torebką foliową lub szybką). Pierwsze wschody pojawią się po 2–3 tygodniach. Rośliny z siewu jesiennego powinny być zimowane w temperaturze 12–15 st.C – spowoduje to m.in. silniejsze zawiązywanie pąków kwiatowych i późniejsze obfitsze kwitnienie.