Secesja: meble i antyki. Jak rozpoznać meble secesyjne? Wskazówki i ZDJĘCIA
Secesja, styl lat 1890-1918, dziś podoba się chyba nie mniej niż przed wiekiem. Nie każdy jednak wie, że meble secesyjne w istocie reprezentują szereg zróżnicowanych estetyk, od giętkiej linii Art Nouveau po geometrię Jugendstil. Czym charakteryzuje się secesja? Jak rozpoznać meble w stylu secesyjnym?
Autor: Jean-Pierre Dalbéra, CC-BY-SA 2.0
Secesja. Kanapka projektu Émile'a Gallé. Widoczna charakterystyczna giętka linia mebla oraz typowy dla stylu motyw roślinny – zaplecek z rzeźbiarskim przedstawieniem baldachów.
Spis treści:
- Secesja - co to?
- Meble secesyjne: najważniejsze cechy stylu
- Secesja - meble w stylu angielskim
- Secesja, Jugendstil, Art Nouveau
- Secesja austriacka i niemiecka: Jugendstil
- Secesja francuska: Art Nouveau
- Secesja w Polsce i innych krajach
Secesja - co to?
Swą nazwę styl secesyjny zawdzięcza właśnie secesji, czyli - jak podają słowniki - „odłączeniu się dużej grupy osób od związku lub ugrupowania”. O jaki rozbrat chodzi? Otóż wiosną 1892 r. setka twórców niechętnych historyzmowi, eklektyzmowi i akademizmowi odeszła z konserwatywnego Monachijskiego Zrzeszenia Artystów, by założyć własne stowarzyszenie, nazwane właśnie Secesją Monachijską. W następnych latach powstały kolejne grupy artystyczne tego typu, m.in. Secesja Wiedeńska i Secesja Berlińska, które przypieczętowały określenie rodzącej się estetki mianem secesji. Nazwa ta jest o tyle trafna, że uwypukla wątek opozycji twórców nowego stylu wobec wcześniejszych tendencji w sztuce.
Nowa, secesyjna estetyka obejmować miała zresztą nie tylko malarstwo i rzeźbę, ale też architekturę, a przede wszystkim przedmioty codziennego użytku – meble, lampy, ceramikę, tkaniny, stroje i biżuterię. Celem secesji było upowszechnienie piękna, dotąd dostępnego przede wszystkim dla osób zamożnych. Nie powinno więc dziwić, że secesyjną oprawę zyskały np. wejścia do paryskiego metra (projekt Hectora Guimarda), dwie stacje kolei miejskiej w Wiedniu (projekt Otto Wagnera) czy budynek Izby Przemysłowo-Handlowej w Krakowie znany jako Dom Pod Globusem, z salą posiedzeń projektu Józefa Mehoffera.
Meble secesyjne: najważniejsze cechy stylu
Styl secesyjny zarówno w sztuce czystej (malarstwo, rzeźba), jak i w sztuce użytkowej (m.in. meble secesyjne) wiąże się przede wszystkim z charakterystyczną linią – giętką, choć nie miękką, i ruchliwą – a także z ornamentem roślinnym i zwierzęcym. Co się tyczy secesyjnej linii – warto zauważyć, że wyznaczała nowe formy (kształty) budowli, mebli secesyjnych i innych obiektów.
Z kolei w dziedzinie ornamentacji elementy roślinne i zwierzęce były najważniejszym, ale niejedynym zbiorem typowych dla secesji motywów w meblarstwie. Obok nich funkcjonowały bowiem także motywy geometryczne i abstrakcyjne, a i choć secesja kojarzy się z ozdobnością, część mebli secesyjnych to obiekty o raczej prostej formie, operujące kształtem i linią, a nie dekoracją.
Secesja - meble w stylu angielskim
To zróżnicowanie stylu secesyjnego m.in. w meblarstwie wynika z wielości źródeł. Inne owoce secesja wydała przykładowo w Anglii, gdzie wyrósł z działalności Williama Morrisa i ruchu Arts and Crafts, inne w Szkocji, gdzie działał Charles Mackintosh; w pierwszym przypadku styl secesyjny cechował się ozdobnością i pewnymi związkami z estetyką neogotycką, w drugim – powściągliwością formy i skromną ornamentyką o przede wszystkim geometrycznej ornamentacji.
Z tego powodu nie można zapominać, że obok giętkiej linii i ornamentów roślinno-zwierzęcych do repertuaru typowych motywów secesyjnych zaliczyć należy płaską plamę (stąd np. płaskie złoto tło w obrazach Gustava Klimta) i elementy geometrii. Zarówno dla malarstwa i rzeźby, jak i dla sztuki użytkowej czasów secesji charakterystyczna jest kompozycja asymetryczna.
Secesja, Jugendstil, Art Nouveau
Secesja niejedno ma imię. W Austrii i Niemczech nazywana bywa Jugendstil – od słowa Jugend (młodość), ale przede wszystkim od zatytułowanego tak monachijskiego tygodnika, który można by porównać do nieco późniejszego warszawskiego miesięcznika „Chimera”. We Francji, a także w Anglii, funkcjonuje z kolei określenie Art Nouveau (sztuka nowa). Obie te nazwy – Jugendstil oraz Art Nouveau – stosowane są także do wskazywania na konkretną narodową odmianę secesji.
Ma to znaczenie, bo poszczególne wersje stylu secesyjnego rodziły się niezależnie od siebie nawzajem w kilku miejscach świata – w Katalonii, w USA, w Austrii i Niemczech, we Francji i w Anglii. Wszędzie tam secesja miała nieco inne oblicze, co wynikało przede wszystkim z odmiennych źródeł i z odrębności osobowości twórczych prekursorów.
Secesja austriacka i niemiecka: Jugendstil
Odmiany stylu secesyjnego, które rozwinęły się na terenach Austrii i Niemiec, są z naszej perspektywy szczególnie istotne, bo – ze względu na zabór ziem polskich – silnie oddziałały na secesję polską.
Rozwój secesji wiedeńskiej wiąże się z takimi twórcami jak Gustav Klimt czy wspomniany Otto Wagner. Były to jednak osobowości artystyczne, które tworzyły sztukę odrębną. W ogólnym zaś ujęciu wiedeńska secesja wyróżniała się zamiłowaniem do linii prostych oraz figur i brył geometrycznych, zwłaszcza do kwadratu. Geometria w znacznej mierze zajęła tu miejsce ornamentu roślinnego.
Secesja niemiecka – berlińska i monachijska – z kolei chętnie wykorzystywała ornament roślinny, zawsze bardzo bogaty, nieraz przestylizowany aż do granic abstrakcji. Podstawą form plastycznych w tym kręgu była giętka linia, określająca również formy wszelkich obiektów – organiczne, komponowane asymetrycznie, przy tym ciężkie, nieraz (zwłaszcza w przypadku architektury) niezgrabne.
Do najważniejszych postaci secesji niemieckiej należał Hermann Obrist – artysta, którego można by porównać do Williama Morrisa, a pod wieloma względami także do Stanisława Wyspiańskiego jako plastyka. Obrist bowiem projektował meble, tkaniny, hafty oraz wyroby ceramiczne. Jego ambicją była bowiem odnowa i estetyki, i rzemiosła artystycznego.
Secesja francuska: Art Nouveau
Źródeł francuskiej odmiany stylu secesyjnego historycy sztuki upatrują w twórczości Paula Gauguina, Emile'a Bernarda i Vincenta van Gogha – wyjściu poza realizm, ale i poza impresjonizm, posługiwanie się linią oraz płaską plamą barwną. Płynna, falista linia zapowiadająca secesję zaznaczała się także w rzeźbach Auguste'a Rodina.
Nazwa francuskiej odmiany secesji – Art Nouveau, czyli sztuka nowa – wzięła się zaś od nazwy galerii sztuki czystej i użytkowej prowadzonej przez Siegfrieda Binga, z salami (co było wówczas zupełną nowością) zaaranżowanymi jak wnętrza mieszkalne. Galeria nosiła nazwę Maison Bing – L'Art Nouveau.
Obok wspomnianego Hectora Guimarda, autora projektu wejść na stacje paryskiego metra, do najważniejszych twórców francuskiej secesji zaliczyć należy złotnika i jubilera René Lalique'a, plakacistów: Jules'a Chéreta i Henri de Toulouse-Lautreca, a także działającego z kolei w Nancy Émile'a Gallé, wybitnego twórcę szkła (m.in. zachwycające wazony z wielowarstwowego szkła gemmowego) oraz projektanta mebli.
Secesja francuska charakteryzuje się bezkompromisowością formy (z jednej strony nie ma tu miejsca na powściągliwość, z drugiej – wszelka ornamentacja jest powiązana z kształtem i konstrukcją obiektu, a także z materiałem, z jakiego go wykonano), ale i elegancją. Z tego powodu secesyjne meble francuskie – zawsze cechujące się najwyższą jakością, wręcz perfekcją wykonania – na ogół są bardzo bogato zdobione, niektóre z nich jednak zachwycają pozorną prostotą wystudiowanej organicznej formy.
Secesja kochała platery. Jak je aranżować we wnętrzu? >>
Autor: GREEN CANOE STUDIO
Stylowy komplecik: cukiernica i mlecznik. Szlachetna prostota form pogodzi je i ze staroświecką, i z nowoczesną zastawą.
Secesja w Polsce i innych krajach
Polska secesja poszczycić się może znakomitymi dziełami sztuki czystej. Jej wpływy znaleźć można m.in. w rysunkach Stanisława Wyspiańskiego, obrazach Józefa Mehoffera, rzeźbach Wacława Szymanowskiego. Dwaj pierwsi z przywołanych tu twórców projektowali jednak również odnoszące się do secesji elementy wyposażenia wnętrz prywatnych i publicznych – m.in. meble i tkaniny, a także przygotowywali kartony do polichromii i witraży, w każdym przypadku czerpiąc ze bogactwa ojczystej kultury i przyrody. W zasadniczej mierze jednak polska sztuka użytkowa epoki secesji (meble secesyjne, szkło, sztućce itp.) pozostawała pod silnym wpływem secesji monachijskiej i wiedeńskiej.
Ważnym zjawiskiem była secesja angielska. Choć nie osiągnęła nigdy dojrzałej formy, pozwoliła zaistnieć i zyskać trwającą do dziś międzynarodową sławę ruchu Arts and Crafts z Williamem Morrisem na czele. Tkaniny i tapety Williama Morrisa niezmiennie mimo upływu czasu cieszą się ogromnym wzięciem.
Nie mniej istotna okazała się działalność Glasgow School – Szkoły Glasgow, której filarami byli: Charles Rennie Mackintosh z żoną Margaret MacDonald oraz jej siostra Frances MacDonald z mężem Herbertem MacNairem. Dla dzieł tego kręgu znamienna jest surowość monumentalnej, często geometrycznej formy. Sam Mackintosh kojarzony jest dziś m.in. z krzesłami o bardzo wysokich ażurowych oparciach, jakie wprowadzał do wnętrz zarówno prywatnych (jadalnie), jak i publicznych (herbaciarnie, kawiarnie). Co ciekawe, to właśnie z dzieł kręgu Mackintosha twórcy secesji wiedeńskiej wzięli surowość form i geometrię kształtów.
Ważnym nurtem była wreszcie secesja katalońska, która stanowi jeden z wątków czy etapów rozwoju tzw. modernizmu katalońskiego. Styl ten był tak oryginalny, jak jego najważniejszy twórca, Antonio Gaudi – artysta odrębny, niedający się zaszufladkować.
Poznaj inne style w meblarstwie >>
Obok secesji Polacy kochają styl Ludwika Filipa, historyzm i eklektyzm, styl dworkowy. Dowiedz się o nich więcej.
Autor: Jean-Pierre Dalbéra, CC-BY-SA 2.0
Wnętrze w stylu Ludwika Filipa. Przy kominku fotel wolter, w rogu meridienne. Charakterystyczne kabriolowe nóżki krzeseł.
Autor: Mariusz Bykowski
Eklektyczny stolik klapak. Charakterystyczne dla stylu toczone podpory oraz ozdobne mosiężne ciągadła szuflad.
Autor: Joanna Siedlar
W dawnych dworach zazwyczaj stały piece, ale równie dobrze można zastąpić je kominkiem.
Autor: Marcin Czechowicz
W stylu dworkowym herby są mile widziane – byle własnych, a nie cudzych przodków.
Autor: Michał Przeździk
Zgodnie z ideą narastania wnętrza przez lata, to, co stare, można twórczo łączyć z tym, co nowe.
